Bawełna: krótki przewodnik dla każdego
Bawełna to roślina o tysiącu zastosowań, która od czasów starożytnych jest uprawiana, przetwarzana i doceniana niemal w każdym zakątku świata. Właśnie dlatego włókno bawełniane jest najczęściej używanym naturalnym włóknem, a roślina, z której pochodzi, przetwarzana od wielu wieków, jest jedną z niewielu, które człowiek intensywnie uprawia w celach innych niż spożywcze.
Czego dowiesz się w tym artykule:
- Bawełna: krótka historia
- Bawełna: roślina włóknodajna, od której wszystko się zaczęło
- Bawełna: jak powstaje i gdzie rośnie, czyli od nasiona do włókna
- Poznajmy główne odmiany bawełny
- Różnica między bawełną egipską a bawełną pima
- Giza 45: królowa wśród bawełny egipskiej
- Sea Island: bawełna peruwiańska uznawana za jedną z najcenniejszych na świecie
- Bawełna: do czego jest wykorzystywana
- Tkanina bawełniana: materiał o cennych właściwościach
- Jak prać ubrania z bawełny?
- Jak suszyć ubrania z bawełny?
Bawełna: krótka historia
Bawełna (Gossypium) to krzew z rodziny Malvaceae, pochodzący z subkontynentu indyjskiego oraz tropikalnych i subtropikalnych regionów Afryki i obu Ameryk, sprowadzony do Europy przez Arabów około 350 r. p.n.e., za panowania Aleksandra Wielkiego. Według niektórych źródeł pierwsze ślady obecności bawełny (rośliny) pojawiły się około 9000 lat temu, w dolinie Indusu. Bawełna była znana i szeroko stosowana również po drugiej stronie Oceanu, w kulturach Majów, Azteków i Inków, gdzie zostały znalezione pozostałości bawełnianych nasion i tkanin datowanych na około 5800 p.n.e. Łacińska nazwa bawełny - Gossypium, wykorzystywana w terminologii naukowej, wywodzi się z egipskiego Gossypion. Natomiast nazwa bawełny w językach romańskich i angielskim (coton, cotone, cotton i t.p.) wywodzi się od arabskiego słowa kutun albo kutn.
Bawełna: roślina włóknodajna, od której wszystko się zaczęło
Bawełna jest rośliną z rodziny ślazowatych i w stanie dzikim osiąga wysokość ponad 1,50 m. Dzikie gatunki bawełny wytwarzają nasiona pokryte jedynie delikatnym puchem, natomiast te uprawne dają dłuższe, bardziej przejrzyste i dające się prząść włókna. Rośliny bawełny obejmują około 40 gatunków krzewów, drzew lub roślin zielonych, które w stanie dzikim są wieloletnie, natomiast w uprawie przeważnie jednoroczne.
Bawełna: jak powstaje i gdzie rośnie, czyli od nasiona do włókna
Bawełna uprawiana jest przede wszystkim w regionach tropikalnych i subtropikalnych, oraz w niektórych strefach umiarkowanych. Wymaga gleb luźnych i dobrze uprawionych, obfitego nawożenia organicznego i mineralnego, klimatu ciepłego, z częstymi opadami deszczu (w okresie rozwoju rośliny) oraz suszy (w okresie dojrzewania). Bawełna wysiewana jest zwykle wiosną i osiąga dojrzałość po upływie około 150-200 dni.
Główne typy gleb nadające się do uprawy bawełny to gleby aluwialne, gliniaste i czerwone gliny piaszczyste.
Włókno roślinne otrzymuje się z dojrzałych torebek rośliny bawełny, które po osiągnięciu dojrzałości otwierają się na 4 części. Pierwszą czynnością po zbiorze jest odziarnianie, które pozwala na oddzielenie włókien od nasion. Następnie bawełna jest zgrzeblona i czesana w celu usunięcia wszelkich zanieczyszczeń, przędzona i, w zależności od zapotrzebowania, farbowana.
Jedną z podstawowych cech, które decydują o jakości i wartości handlowej bawełny, jest długość włókien. Im dłuższe włókno, tym wyższa wartość.
Poznajmy główne odmiany bawełny
Odmiany uprawne bawełny są bardzo liczne, jest ich prawie tysiąc, do głównych można zaliczyć gossypium herbaceum, gossypium hirsutum, gossypium arboreum oraz gossypium barbadense. Poznajmy je troszkę bardziej z bliska.
Gossypium herbaceum (lub bawełna indyjska)
Jednoroczna roślina krzewiasta występująca dziko w Afryce i uprawiana w krajach afrykańskich oraz niektórych państwach Azji. Roślina o zakrytych nasionach i krótkich włóknach o długości mniejszej niż 2,5 cm. Jej kwiaty są zwykle żółte z purpurowymi plamkami u podstawy. Jest wykorzystywana do produkcji bawełny (z włosków długich), papieru (z włosków krótkich), oleju jadalnego oraz technicznego oraz jako roślina ozdobna.
Gossypium hirsutum (bawełna wyżynna lub bawełna meksykańska)
Bawełna meksykańska jest najczęściej sadzonym gatunkiem bawełny na świecie o wysokości ponad 2 metrów, zakrytych nasionach i długich włóknach w kolorze białym lub ciemnoczerwonym o średniej długości od 2,5 do 3 cm. Wykorzystywana jest do produkcji odzieży oraz oleju. Mówi się, że Zuñi, plemię Indian północnoamerykańskich z dzisiejszego środkowo-zachodniego Nowego Meksyku, wykorzystują ten gatunek bawełny do produkcji odzieży ceremonialnej.
Gossypium arboreum (bawełna drzewiasta)
Roślina osiągająca wysokość do 3-5 metrów, typowa dla Afryki, Indii, Chin i Japonii. Jej kwiaty są zwykle żółte z fioletową plamką u podstawy. Nasiona tej rośliny zawierają białe lub brązowe włókna o długości do 2,5cm.
Gossypium barbadense (lub bawełna z Wysp Morskich, pima, bawełna egipska, bardzo długa bawełna odcinkowa (ELS))
Gossypium barbadense to roślina tropikalna, wrażliwa na mróz, która pochodzi z południowo-zachodniego Ekwadoru i północno-zachodniego Peru, i obecnie uprawiana jest na całym świecie. Rośnie jako krzew lub małe drzewko i produkuje bawełnę o niezwykle długich, jedwabistych włóknach.
Różnica między bawełną egipską a bawełną pima
Bawełna egipska i pima są klasyfikowane jako "bawełna o bardzo długich włóknach". Te dłuższe, bardziej jedwabiste włókna tworzą luksusowo miękką tkaninę, która jest również niewiarygodnie mocna. Jest ona odporna na strzępienie, rozdarcie, pilling, marszczenie i blaknięcie. Ale choć bawełna egipska i pima mają podobne właściwości i tę samą nazwę naukową (gossypium barbadense) - to różnią się miejscem pochodzenia. Bawełna pima uprawiana jest głównie w Stanach Zjednoczonych, natomiast bawełna egipska rozwija się w dolinie Nilu, charakteryzującą się bardzo sprzyjającym klimatem i żyznymi gruntami. Właśnie te warunki sprawiają, że Egipt jest głównym historycznym producentem i obecnym światowym liderem w produkcji bawełny o długich włóknach (LS) i ekstra długich włóknach (ELS).
Do bawełny o długich włóknach (LS) należą odmiany Giza 86, Giza 89, Giza 90; charakteryzują się dobrą jakością włókien o długości około 33 mm (4.3-4.6 micronaire), z których można produkować cienką przędzę.
Do bawełny o bardzo długich włóknach (ELS) należą odmiany Giza 45, Giza 70, Giza 87 i Giza 88; charakteryzuje się jeszcze lepszą jakością włókien o długości około 37 mm (mikronierówność ok. 2.95 micronaire), które dają przędze o bardzo drobnej a jednocześnie mocnej strukturze.
Giza 45: królowa wśród bawełny egipskiej
Wiele źródeł wskazuje, że najlepsza na świecie bawełna rodzi się właśnie w Egipcie, w efekcie połączenia najlepszych nasion na świecie i niezrównanych warunków klimatycznych tego kraju. Bawełna Giza 45 uprawiana jest jedynie na niewielkim obszarze w okolicach delty Nilu i stanowi około 0,4% całkowitej rocznej produkcji bawełny w Egipcie. Jej włókna są bardzo długie (ponad 43 mm) i cienkie (2,95 micronaire). Pomimo swojej delikatności, wytrzymałość bawełny Giza 45 jest bardzo wysoka. Co więcej charakteryzuje się ona wyjątkową miękkością i jedwabistą konsystencją, w skrócie to idealny wybór na wiosnę i lato.
Sea Island: bawełna peruwiańska uznawana za jedną z najcenniejszych na świecie
Bawełna z Wysp Morza Zachodniego to kolejny rodzaj bawełny należący do odmiany "gossypium barbadense" odkryty na początku XVIII wieku w Brytyjskich Indiach Zachodnich. Obecnie jej produkcja koncentruje się głównie na Barbadosie i Jamajce, obszarach które uznawane są za prawdziwy raj klimatyczny. Każdego roku produkuje się około 110 milionów bel bawełny, z czego 2 miliony to bawełna o bardzo długich włóknach. Roczna produkcja bawełny Sea Island wynosi około 150 bel, co czyni ją jedną z najrzadszych i najcenniejszych na świecie.
Co wyróżnia bawełnę Sea Island?
- niezwykła długość włókien (+37 mm);
- wysoka wytrzymałość i wysoka procentowa jednorodność (86%);
- delikatność włókna (2.8 i 2.9);
- niezwykły połysk (stopień odbicia 73);
Bawełna: do czego jest wykorzystywana
Wszyscy doskonale wiemy, że włókna bawełniane wykorzystywane są do produkcji tkanin, z których produkowana jest odzież, artykuły pościelowe, ręczniki, koronki, tasiemki, nici, sznurki, firanki, obrusy, serwetki, narzuty, firanki i zasłony, obicia do mebli, dywaniki, abażury do lamp. Ale to nie wszystko! W przemyśle medycznym i higienicznym bawełna używana jest do produkcji materiałów opatrunkowych, patyczków i płatków kosmetycznych. Dodatkowo z bawełny produkuje się sieci rybackie, filtry do kawy, papier, oraz proch strzelniczy. Z nasion bawełny powstaje olej, który znajdziemy w wielu produktach spożywczych i do pielęgnacji ciała. Pozostałości bawełny po obróbce są przeznaczone do karmienia zwierząt (przeżuwaczy) lub wykorzystywane jako nawóz, z łupin powstaje paliwo, natomiast z odpadów łodyg i liści można uzyskać organiczne związki próchnicze.
Tkanina bawełniana: materiał o cennych właściwościach
Bawełna jest tkaniną w 100% naturalną, biodegradowalną, przyjazną dla środowiska, nadającą się do recyklingu, składającą się w 95% z celulozy. Jest to materiał lekki, miękki, przyjemny w dotyku, o wysokich właściwościach absorpcyjnych (bardzo dobrze wchłania wilgoć czyli również pot). Co więcej jest materiałem wytrzymałym, odpornym na rozciąganie, hipoalergicznym i higienicznym, co gwarantuje nam komfort noszenia. Dodatkowo bawełna jest materiałem, który nie wymaga szczególnej pielęgnacji i w przeciwieństwie do innych tkanin, takich jak wełna czy jedwab, nie jest atakowana przez mole. Jego kolor zmienia się w zależności od pochodzenia: na terenach egipskich jest żółtawy, na terenach amerykańskich włókno jest białe, natomiast na terenach azjatyckich ma kolor czerwono-brązowy.
Jak prać ubrania z bawełny?
Aby zachować piękny wygląd naszych ubrań sugerujemy prać odzież z bawełny zgodnie z instrukcjami na etykiecie w temperaturze od 30 do 60°C, wybierając cykl delikatny i opcję wirowania poniżej 800. Przed włożeniem do pralki powinnyśmy przewrócić ubranie na drugą stronę, dodatkowo sprawdzić czy przypadkiem w pralce nie znalazł się żaden produkt, które mogłyby uszkodzić włókna bawełny (na przykład rzepy czy chusteczki). Nie zapominajmy również o segregacji odzieży na podstawie koloru, aby uniknąć efektu tęczy.
Czy bawełna się kurczy po praniu?
W przypadku tkanin z czystej bawełny, które nie zawierają włókien syntetycznych, normalnym zjawiskiem jest delikatne kurczenie się materiału do około 4-5% po pierwszym praniu. Strata ta jest fizjologiczna i nie może być całkowicie wyeliminowana.
Jeśli co jakiś czas chciałabyś odświeżyć Twoje ubrania z bawełny, możesz zastąpić płyn do zmiękczania octem. Świetnie on usuwa plamy, dezynfekuje, nadaje miękkości, a także zapobiega elektryzowaniu i mechaceniu się ubrań.
Jak suszyć ubrania z bawełny?
Ubrania z bawełny mogą być suszone zarówno na świeżym powietrzu jak i w suszarce bębnowej. Pamiętajmy jednak, aby wybierając suszarkę nie ustawić temperatury na zbyt wysoką.
Z reguły sugeruje się, w miarę możliwości, wybrać suszenie na świeżym powietrzu, gdyż jest ono na ogół mniej obciążające dla tkaniny. W tym przypadku zaleca się nie umieszczać prania bezpośrednio na słońcu, gdyż może to spowodować żółknięcie białych ubrań, lub utratę blasku i koloru w przypadku czarnej czy kolorowej odzieży.
Jeśli chcesz użyć suszarki, możesz włożyć do niej wszystkie bawełniane ubrania. Radzimy jednak nie korzystać z pełnego programu suszenia, lecz używać jej tylko do usunięcia nadmiaru wilgoci. Jak tylko proces ten się sugeruje się rozwieszenie ubrań na świeżym powietrzu, aby zapobiec utracie miękkości tkaniny.
